“วันเสาร์ ขึ้น ๑๒ ค่ำ เดือน ๒ ปีมะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔ เวลาย่ำรุ่ง ท้าวราชกิจวรภัตร เข้ามากราบบังคมทูลพระกรุณาว่า สมเด็จเจ้าพระยาเมื่อป่วยหนักออกไปอยู่ที่ราชบุรีแล้ว ครั้งเมื่อจะไปฉลองศาลาที่ท่านสร้างไว้ที่มะขามเตี้ยไปถึงกลอนโต ขึ้นไปเก็บมะขามป้อมบนบก หามไปกลางแดดเวลาเที่ยง ไม่ให้ไปก็ไม่ฟัง ครั้งไปถึงต้นมะขามป้อมก็ไปนอนหลับตาซึมอยู่ กลับมาถึงเรือตัวร้อนอาการมาก จึงปรึกษาพร้อมกัน เอากลับมาเรือนราชบุรี มานอนท่าพระแท่งดงรังครึ่งคืน แล้วล่องลงมาถึงเมืองราชบุรี เวลาบ่ายโมงเศษหามขึ้นบก พอถึงต้นมะขามหน้าบ้านก็เป็นลมคอพับ จึงหามเข้าไปแก้ไขกันอยู่ในเรือน เวลานั้นลมก็จัดเอาลับแลเข้าบังไว้ ครั้งเจ้าพระยาสุรวงศ์และญาติ ซึ่งตามมาภายหลังมาถึง จึงพร้อมกันพาท่านลงเรือมาเวลาบ่าย ๕ โมงเศษวานนี้ เรือไฟจูงมาพ้นคลองดำเนินสะดวกมาแล้ว จะเข้าคลองภาษีเจริญติดน้ำ ๆ แห้ง จึงไปรอน้ำอยู่ปากคลองกระทุ่มแบบ ถึงปากคลองเวลา ๕ ทุ่มเศษ ชักเยื้องไหล่หน่อยหนึ่ง ก็ถึงแก่พิราลัยที่ปากคลองกระทุ่นแบบนั้น ครั้งน้ำขึ้นจึงรีบเอาศพเข้ามาถึงจวนเวลากรู่ ๆ

          พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ร.๕ เสด็จฯ
          ครั้นเวลาเที่ยงเศษ (พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่รัชกาลที่ ๕) ทรงเครื่องดำเสด็จออกรอกกระบวนเสด็จอยู่ แต่โปรดให้พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการฝ่ายในโปรดน้ำเสียก่อน ครั้นเวลาบ่ายโมงเศษเสด็จทรงพระราชยานไปประทับท่าราชวรดิษฐ์ เสด็จลงทรงเรือพระที่นั่งกราบไปประทับสะพานหน้าบ้านเจ้าพระยาภานุวงศ์ เสด็จขึ้นทรงพระราชยานไปประทับตึกใหม่หลังบ้าน ประทับตรัสกับเจ้าพระยาสุรวงศ์ครู่หนึ่ง เสด็จเข้าไปห้องในซึ่งตั้งเตียงคลุมศพท่านไว้นั้น ทรงรดน้ำพระราชทาน และพระบรมวงศานุวงศ์ ฝ่ายหน้ารดแล้ว แต่งศพตามอย่างธรรมเนียมของท่านเองมีเสื้อตาดตัว ๑ ซ้อนชั้นในเสื้อครุยตัว ๑ แล้วโปรดให้เจ้าพระยาสุรวงศ์หวีศีรษะ ห่อศพลงโกศลองในของท่านสั่งมาเตรียมไว้ ทรงสวมชฎาพระราชทาน แล้วเสด็จไปประทับ ณ หอหน้าบ้าน ยกโกศตั้งบนแว่นฟ้าของท่านทำประทับโกศกุดั่นน้อย เปลี่ยนเอาทองน้อยมาทรง กรมขุนขัตติยกัลยาไว้นั้น ทรงทอดผ้าไตรพระราชทาน พระสงฆ์มาบังสุกุล ๕๑ รูป แล้วเสด็จทรงพระราชทานยานที่หน้าบ้านเจ้าพระยาภานุวงศ์ เสด็จลงเรือพระที่นั่งกลับพระบรมมหาราชวัง เวลาบ่าย ๔ โมงเศษ ทรงฉลองพระองค์และพระภูษาเยียรบับตราเครื่องราชอิสสริยะยศจุลจอมเกล้า เสด็จลงส่งพระเจ้าลูกเธอที่เกยข้างในแล้ว เสด็จทรงพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ทรงพระราชยานไปประทับพระที่นั่งอาภรณ์พิโมกข์ ครั้งแห่มาทรงรับพระเจ้าลูกเธอ ไปทรงสดับพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ จบแล้วแห่กลับเหมือนเวลาวานนี้ แล้วเสด็จขึ้น ในการที่สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ถึงแก่พิราลัยครั้งนี้ โปรดเกล้าฯ ให้พระบรมวงศานุวงศ์ไว้ทุกข์กำหนด ๗ วัน

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ พร้อมด้วยขุนนางผู้ใหญ่เมื่อต้นรัชกาลที่ ๕

          สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ผู้สำเร็จราชการแผ่นดินได้จากไปแล้วจากไปสู่ปรโลกโดยไม่มีวันกลับมาทิ้งความเศร้าโศกสลดยิ่ง ไว้แก่บุตรหลานและผู้ที่รักข้างหลัง ทิ้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งท่านเคยอุปถัมภ์บำรุงด้วยความจงรักภักดี มาแต่ยังทรงพระเยาว์ไว้เบื้องหลังด้วยประการฉะนี้

          เก็บศพสมเด็จเจ้าพระยาฯ ไว้ที่บ้านตามประเพณีผู้ยิ่งใหญ่สูงศักดิ์แห่งยุค ในระหว่างนั้น มีพระบรมวงศานุวงศ์ขุนนางข้าราชผู้ใหญ่ในกรุงและหัวเมือง เข้ามาเคารพศพเป็นอันมาก ดังปรากฏในพระราชกิจรายวันว่า เมื่อวันศุกร์ ขึ้น ๑ ค่ำ เดือน ๔ ปี มะเมีย จัตวาศก จุลศักราช ๑๒๔๔ นั้น “เสด็จออกขุนนาง พระศรีเสนาอ่านบอกเมืองนครสวรรค์ส่งเงินค่าตอไม้รายมองมีเพียงฉบับ ๑ พระนรินทรราชเสนีอ่านบอกเมืองไชยาส่งเงินปี้จีนฉบับ ๑ แล้วทูลนำ พระยาไชยาซึ่งเข้ามาเยี่ยมศพสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เข้าเฝ้าถวายผ้ายกฟื้นสีต่าง ๆ ผ้าอาบ” ดังนี้เป็นต้น